مقاله برگزیده تحریم تنباکو

مقاله برگزیده

تحریم تنباکو

تنباکو، نهضت، عنوان جنبش سراسری مردم ایران به رهبری علمای دینی برای مخالفت با قرارداد واگذاری امتیاز انحصار بازرگانی توتون و تنباکو به یک شرکت انگلیسی، که آن را به قیام و نهضت تنباکوی ایران نام‌گذاری کرده‌اند.
 

استعمار ایران

در سدۀ ۱۳ق/۱۹م، ایران صحنۀ رقابت‌های سیاسی و اقتصادی میان دو دولت روسیه تزاری و بریتانیا بود. هر یک از دو دولت نیرومند می‌کوشیدند با گرفتن امتیازها و انحصارهای گوناگون نفوذ خود را در ایران گسترش دهند از جملۀ این امتیازات، انحصار بازرگانی توتون و تنباکو بود که به عرصه‌ای برای ابراز نارضایی عمومی از دستگاه حکومت، و مخالفت اصولی علمای دینی با نفوذ بیگانگان تبدیل شد. کشت توتون و تنباکو و استعمال دخانیات در ایران از دوران شاه عباس صفوی آغاز شد. و کم‌کم به حدی رواج یافت که در زمان قاجار کالایی پرمصرف محسوب می‌شد. آنتوان کتابچی و محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه اولین کسانی بودند که برای ایجاد محل درآمدی جدید برای دولت به فکر استفاده از انحصار دخانیات افتادند. در ۱۳۰۳ق، اعتمادالسلطنه آیین‌نامه‌ای در ۹ ماده برای تنظیم تجارت توتون و تنباکو تنظیم و پیشنهاد کرد. و اظهار داشت که دولت در برابر تعهداتش به خارجیان، دارندگان امتیاز راه آهن، بانک و جز آنها به جای «معادن و سایر سرچشمه‌های تمول حالیه» از «انحصار تنباکو که دخل هوایی است» استفاده کند. اعتمادالسلطنه سال بعد نیز آیین‌نامۀ مفصلی برای تجارت توتون و تنباکو تنظیم کرد، اما به سبب بی‌میلی صدراعظم امین‌السلطان و مخالفت علمای دینی که آن را شرعی نمی‌دانستند، به اجرا درنیامد.
در دوران قـاجـار و کـمـی پـیـش از آن محور عمده حل و فصل مشکلات سیاسی، اجتماعی و اقـتصادی رژیم حاکم را، سیاست موازنه منفی و مثبت جلب رضایت دو ابرقدرت روس و انگلیس از طـریـق اعـطـای امـتـیازات و منافع مختلف به آنها تشکیل می‌داده است، تا جائی‌که به عنوان شـیـوه‌ای سهل الوصول برای حفظ و بقای شاه و در برابر تکاثرطلبی استعمارگران بین المللی به کـار گـرفـتـه مـی‌شد در آن زمان، دو دولت روس و انگلیس نقش تعیین‌کننده را در دربار شاه داشـتـند که خود به دلیل فقدان پایگاه مردمی دربار بود بینش سیاسی و فرهنگی مردم در سطح نـازلی قرار داشت و از وسایل ارتباطی آن روزگار مانند روزنامه‌ها به نحو قابل توجهی برخوردار نـبـودنـد و غالبا در اثر تبلیغات انحرافی رژیم شاه، تصور می‌کردند که دیگر شاهان جهان تابع شاه ایران هستند! مدتی پیش از انعقاد قرارداد امتیاز تنباکو عهدنامه رویتر در تاریخ جمادی الاولی ۱۲۸۹ هـ ق (۱۸۷۲ م) بـا بـارون ژولیوس دورویترانگلیسی که رشوه‌های کلان به شاه و صدر اعـظـم وی مشیر‌الدوله سپهسالار پرداخته بود، صورت گرفت در وصف ننگین بودن این عـهـدنـامه همین بس که به اعطای سند مالکیت ایران معروف گشت و لرد کرزن، آن را بخشش از طرف ایران خواند شاه و سپهسالار پس از این بخشش و با پولی که به عنوان رشوه از رویتر گرفتند در سال ۱۲۹۰ ه ق از طریق روسیه به فرنگ رفتند ولی در پایتخت روسیه بااعتراض شـدیـد دولـت تـزاری نـسبت به این عهدنامه روبرو شدند که دنباله این سفر به اعطای امتیازات دیگری به روسیه منجر شد.
 

قرارداد رژی

در سفر سوم ناصرالدین شاه به اروپا (۱۳۰۷ق/۱۸۹۰م) با وساطت سرهنری درامند۱ ولف، (Drummond.۱) وزیر مختار انگلستان در ایران، مذاکراتی میان شاه و امین‌السلطان با ماژور جرالد تالبوت دربارۀ امتیاز تجارت توتون و تنباکو صورت گرفت. ظاهراً تالبوت دربارۀ منافع تجارت توتون و تنباکو در ایران اطلاعاتی از اعتمادالسلطنه کسب کرده بود. باید گفت که در این دوره افزایش تولید و صادرات توتون و تنباکو در ایران توجه خارجیان را به خود جلب کرده بود. پس از بازگشت ناصرالدین شاه به ایران، تالبوت به تهران آمد و با پرداخت ۲۵ هزار لیره به ناصرالدین شاه در ۲۸ رجب ۱۳۰۷ق/۲۰ مارس ۱۸۹۰م قراردادی در ۱۵ فصل به امضای او رساند.
ادامه

http://wikifeqh.ir/